اھﻤﯿﺖ آب و ﻧﺎن و ﻓﺮاواﻧﻰ آب

و ﺑﺪان اى ﻣﻔﻀﻞ  !ﻛﻪ ﺳﺮ ﻣﻌﺎش آدﻣﻰ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻰ ﻧﺎن و آب اﺳﺖ  .ﭘﺲ ﻧﻈﺮ ﻛﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ اﻣﺮ را در اﻳﻦ دو ﭼﯿﺰ زﻳﺮا ﻛﻪ ﭼﻮن آدﻣﻰ را اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ آب ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ از اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻧﺎن ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﻛﻪ ﺻﺒﺮ او ﺑﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﻰ زﻳﺎده اﺳﺖ از ﺻﺒﺮ ﺑﺮ ﺗﺸﻨﮕﻰ ، و اﺣﺘﯿﺎﺟﺶ ﺑﻪ آب ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ از اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﻧﺎن زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺎج اﺳﺖ ﺑﻪ آب از ﺑﺮاى ﺧﻮردن و وﺿﻮ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻏﺴﻞ ﻛﺮدن و ﺷﺴﺘﻦ ﺟﺎﻣﻪ ھﺎ و آب دادن ﭼﮫﺎرﭘﺎﻳﺎن و زراﻋﺘﮫﺎ، ﻟﺬا آب را ﻓﺮاوان ﮔﺮداﻧﯿﺪه ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﺮﻳﺪ ﺗﺎ آن ﻛﻪ آدﻣﻰ را در ﺗﺤﺼﯿﻞ آن ﻛﻠﻔﺘﻰ و ﻣﺸﻘﺘﻰ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪ، و ﻧﺎن را ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺎره و ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺤﺼﯿﻞ آن ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ آدﻣﻰ را آن ﺷﻐﻞ از ﻃﻐﯿﺎن و ارﺗﻜﺎب ﺑﻪ اﻣﻮر ﺑﺎﻃﻠﻪ ﺑﺎز دارد،

منزلت آب در ادامه مطلب

منزلت آب در قرآن مجید

بهروز عشقی ملایری

دانشگاه بوعلی سینا همدان

چکیده:

آب در قرآن جایگاه و منزلتی فراتر از یک ترکیب شیمیایی و یا منبع طبیعی دارد. هدف این مطالعه تبیین ارزش و منزلت آب  در فرهنگ قرآنی است. روش تحقیق استخراج و دسته بندی آیات قرآن با محتوای مرتبط با آب است.

کلمه "ماء" در بیش از 60 آیه از قرآن یه صورت سمبلیک یا مادی مطرح و به سایر کلمات مرتبط مثل ابر, باران, نهر, چشمه و غیره نیز یه کرات اشاره شده است. در اغلب  آیات کلمه آب (ماء) بعد از نام الله و یا ضمایر اشاره کننده به باریتعالی آمده است . در قرآن برای آب از عناوین ارزشمندی مثل: مبارک, پاکیزه, گوارا و جاری استفاده شده است.  خصوصیات و ویژگی های آب به عنوان آیات و نشاته های قدرت, وحدانیت, علم و تدبیر خداوند ذکر شده اند و زنده شدن درختان خشکیده و زمین های مرده توسط آب باران  شاهدی بر معاد و چگونگی زنده شدن مردگان بعد ار مرگ معرفی شده است. مخاطبان این آیات اهل تعقل, تفکر, تذکر و صاحبان گوش شنوا می باشند.

 

 

 

The Esteem of Water in Quran

B.E.Malayeri

University of Bu-Ali Sina   [e-mail]

Abstract

Water has permeated many aspects of life in Iranian societies and had an impact on our literature, art and architecture civilization. Its presence shaped the planning of the cities. In Iranian opinion Water like all other natural resources present on earth is a gift by God and men are not allowed to own it. Mankind as a trustee is entitled to live on the earth and benefit from it but is not allowed to ruin, corrupt, pollute or destroy it. Any behavior that can jeopardize the future of the natural resources, water included, is seen as an act against God and its creation. Preventing the corruption of natural resources or the pollution of water is not simply an ethical and civilized behavior but it is also an act of worship.

The basic structure of a big part of this ideology is founded by Islam and Quran teachings. In Quran water is called as pure, abundant, blessed and current it is evident that water is a major theme in Islamic cosmogony and iconography as well as a recurrent topic in liturgy and daily life.The theme of water in the Quran is dealt both on a symbolic and on a practical level. Mā’ (water) appears since it occurs more than sixty times in the Quran and Several other words related to the semantics of water and hydrology, such as rivers, sea, fountains, springs, rain, hail and clouds, are also frequent.

پیشگفتار

آب در همه ابعاد فرهنگ ملی و مذهبی و اجتماعی از جمله ادبیات, هنر و معماری مسلمانان نفوذ گسترده ای دارد و از منزلتی بالا تر از یک ماده مصرفی برخوردار است. مسلمین آب را موهبتی الهی میدانند که انسان به عنوان خلیفه خدا تنها مجاز به استفاده مشروع از این امانت الهی است. آلودن و تباه کردن آب در فرهنگ ما غیر مجاز و تخطی از فرمان الهی محسوب می شود.

از آنجا که بخش عمده ای از این عقاید براساس دیدگاههای دینی به خصوص احکام اسلام و رهنمود های قرآنی شکل گرفته است, در این مقاله با استخراج و دسته بندی موضوعی آیات مربوط به آب سعی شده است گامی در جهت آشنایی با جایگاه این ماده حیاتی در فرهنگ قرآنی برداشته شود.

کلمه "ماء" در بیش از 60 آیه از قرآن مطرح  شده و به سایر کلمات مرتبط مثل ابر, باران, نهر, چشمه و غیره نیز یه کرات اشاره شده است. برخی از این اشارات جنبه سمبلیک و یا تمثیل دارند  و در بعضی آیات به خصوصیات مادی و نقش آب در چرخه حیات به عنوان آیات و  نشانه های صفات از جمله توحید, قدرت, علم و تدبیر باریتعالی یا شواهدی بر اثبات چگونگی زنده شدن مردگان ومعاد اشاره شده است. دسته بندی آیات بر اساس کلمات اختتامی آنها مخاطبان این آیات را مشخص می کند که اهل تعقل, تفکر, تذکر و صاحبان گوش شنوا می باشند.

اوصاف آب در قرآن

کلمه "ماء" در اغلب آیات قرآن کریم به دنبال نام الله یا ضمایر اشاره کننده به وجود باریتعالی و به منظور ارائه نشانه هایی بر قدرت و وحدانیت خداوند آمده است.  عرش خداوند بر آب استوار است(1). یکی از خصوصیات  بهشت موعود وجود نهرها و چشمه های آب در آن است ( 2) شستشو با آب مقدمه واجب برای عبادات و ملاقات با پروردگار است (3), (4). آب پاکیزه و پاک کننده نازل شده است (5).  آب به عنوان یک حلال عمومی تنها ترکیبی است که بیشترین انواع مواد را در خود حل میکند و می تواند پاک و پاک کننده باشد. البته هر آبی طاهر نیست به همین جهت آب در مرحله نزول به صورت باران پاک و پاک کننده خوانده شده است (وازآسمان آبی فرستادیم تا شما را پاک کرده و پلیدی شیطان را از شما دور سازد)(6)

صفت عمده آب که در آیه 16 سوره جن به آن اشاره شده وفور و فراوانی آن است (7) آب بیشترین ترکیب در همه بخش های این کره است وشاید تنها ماده ای است که در هوا, خاک بدن موجودات زنده و حتی درون بلور های تشکیل دهنده سنگها و صخره ها با نسبت های بالا وجود دارد. ویژگی شایان توجه دیگر جاری بودن آب در دما و فشار طبیعی است. آب طبق وزن ملکولی و موقعیتش در جدول تناوب در کنار هیدروژن سولفوریک و آمونیاک, می بایست در حرارت معمولی به صورت گاز باشد ایفای نقش  گسترده ومتنوع آب در اکولوژی به خاطر استثنا از این قائده و جاری بودن آن می باشد که در نتیجه حالت مایع بودن و ضریب چسبندگی ویژه آن ایجاد شده است ( و از ابرهای فشرده آب جاری نازل کردیم) (8)

در قرآن آب ماده ای با برکت معرفی شده است.  دلیل برکت آن نیز رویش گیاهان, تولید میوه و دانه ها و تامین روزی بندگان ذکر شده است (و از آسمان آبی پر برکت نازل کردیم و بوسیله آن باغ ها و دانه هایی را که درو میکنید رویاندیم و نخل های بلند قامت که میوه های متراکم دارند, همه اینها برای روزی بخشیدن به بندگان است) (9) در آیات مکرر دیگری نیز این نقش ارزنده آب مورد توجه قرار گرفته (10),(11),آب علاوه بر آنکه خود با برکت است  منشاء رویش گیاهان است که به خاطر تولید اولین ترکیبات آلی از مواد معدنی و انرژی خورشید و ارزانی داشتن آن به سایر موجودات زنده در قرآن با لفظ "کریم" معرفی شده اند (12)

آب و آبادانی از عوامل زیباسازی محیط و ایجاد نشاط است (وبرای شما از آسمان آبی فرستاد که با آن باغ های زیبا و سرور انگیز رویانیدیم) (13) زنده کردن زمین بی حاصل و مرده در اثر بارش آب از شگفتی هایی است که به عنوان شاهدی بر زنده شدن مردگان پس از مرگ در قرآن آمده است ( اگر در رستاخیز شک دارید .......... زمین خشک و مرده را می بینید هنگامی که آب باران برآن فرو می فرستیم به جنب و جوش در می آید و می روید و از هرنوع گیاهان زیبا      می رویانداین به خاطر آنست که خدا حق است و اوست که مردگان را زنده می کند) (14) این تمثیل در آیات دیگری نیز مورد تآکید قرار گرفته است (15,16,17).

با وجود اختلاف سلیقه و تنوع رژیم های غذایی , طعم آب برای همه موجودات زنده مطلوب و گوارا است (18). آب تنها ماده ای است که هم به وسیله انسان و هم توسط دام نوشیده می شود(19). ترکیب واحد آب منشاء ترکیبات و ملکولهای متنوع آلی در ساختار انواع گیاهان و جانوران می باشد (خداوند از آسمان آبی فرستاد و آن را به صورت منبعی در زمین قرار داد سپس با آن زراعتی را خارج می سازد که رنگ های مختلف دارد ) (20), ( و از آسمان آبی فرو فرستادیم و بوسیله آن گیاهان گوناگون رویانیدیم) (21),   ( و از آسمان آبی فرستاد که با آن انواع گیاهان می رویند) (22), همه موجودات زنده از آب بوجود آمده اند و به آب وابسته اند (و خداوند همه جنبندگان را از آب آفرید) (23), (24). انسان نیز از آب آفریده شده است (او کسی است که از آب انسانی را آفرید سپس او را نسب و سبب قرار داد و پروردگار تو همواره توانا بوده است) (25)

یکی از نقش های ارزنده آب چرخش آن در بخش های مختلف اکوسیستم است. آب با تغییر حالت های جامد,  مایع و گاز به طور مداوم در  اتمسفر, هیدروسفر, بیوسفر و پدوسفر در چرخش است  این مطلب درسوره  نورآیه 43 به این تر تیب مورد اشاره قرار گرفته است (آیا ندیدی که خداوند ابرهایی را به آرامی می راند سپس میان آنها پیوند می دهد و بعد آن را متراکم می سازد ؟ در این حال دانه های باران را می بینی که از لابه لای آن خارج می شود واز ابرهایی که همچون کوه ها انباشته شده اند  دانه های تگرگ نازل می کند و هر کس را بخواهد بوسیله آن زیان می رساند واز هر کس بخواهد این زیان را بر طرف می کند (26) اثر سالم و سازنده آب در چرخه اکولوژی بیش از هرچیز به تنظیم مقدار توقف و جریان آن در هر مرحله بستگی دارد. کمترین تغییر این میزان از آب درون سلول و آب میان بافتی بدن موجودات گرفته تا آب جاری در دشتها و مزارع و آب منجمد در یخ های قطبی, این ماده حیات بخش را به عاملی مهلک و مخرب تبدیل می کند. این نعمت در سورة مؤمنون آیة 17 و 18 به عنوان شاهدی بر توجه خالق متعال به بندگان یادآوری شده است (هرگز از خلق خود غافل نبودیم _و از آسمان آبی "به اندازه ی" معین نازل کردیم و آن را در زمین (در جایگاه مخصوصی )ساکن نمودیم ما بر از بین بردن آن کاملا قادریم (27)

آبهای مختلف در کره زمین از نظر میزان املاح و فشار اسمزی به دو گروه شور و شیرین تقسیم می شوند. هریک از این دو گروه نقش خود را دارند و چه در دریاها و اقیانوس ها و چه در درون بافت های بدن در جایگاه مناسب خود قرار گرفته اند. در محل های تلاقی  این آبها بی نیاز از لایه های جدا کننده تنها بر اساس قوانین فیزیکی از هم جدا می شوند این خصوصیت در کلام الهی به عنوان یکی از معجزات آفرینش ذکر شده است (او کسی است که دو دریا را در کنار هم قرار داد یکی گوارا و شیرین و دیگر شور و تلخ ودر میان آنها برزخی قرار داد تا با هم مخلوط نشوند (28), (در میان آن دو برزخی است که یکی بر دیگری غلبه نمی کند وبه هم نمی آمیزند)(29)

 

اهداف

هدف و مخاطبان آیات را می توان از جملات اختتامی آنها استنباط نمود.  اغلب این آیه ها به عنوان آیات و نشانه هایی برای اهل تعقل (30) مومنین (31) صاحبان گوش شنوا (32 ), اهل بصیرت (33), خردمندان (34) ذکر شده است.

در بسیاری از موارد خصوصیات و نقش حیاتی  آب به عنوان شاهدی یر یگانگی حضرت باریتعالی ( 35 و36)و بیان قدرت آفریدگار جهان (37 و 38) و لطف و آگاهی خداوند (39) ذکر شده است .در مواردی مثل آیه ششم سوره مائدة توجه به نعمت تطهیر و پاکیزگی آب را عاملی معرفی نموده است که ما را به شکر گزاری نعمات الهی وا می دارد(40)

 

منابع:

1 - وکان عرشه على الماء (هود – 7)

2- مثل الجنة التی وعد المتقون فیها انهار من ماء غیر اسن (محمد – 15)

3- اذا قمتم الى الصلاة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم (المائدة – 6)

4- لا تقربوا الصلاة ......... حتى تغتسلوا ( النساء – 43)

5- و انزلنا من السماء ماء طهورا( الفرقان- 48)

 6- و ینزل علیکم من السماء ماء لیطهرکم به ویذهب عنکم رجز الشیطان ( الأنفال - 11)

7-  لاسقیناهم ماء غدقا( الجن- 16)

8- و انزلنا من المعصرات ماء ثجاجا ( النباء-14)

9- ونزلنا من السماء ماء مبارکا فانبتنا به جنات و حب الحصید.... و رزقاٌ للعباد( ق- 9 تا 11)

10- وانزل من السماء ماء فاخرج به من الثمرات رزقا لکم ( البقرة – 22 و إبراهیم -  32 )

11-  انا نسوق الماء الى الارض الجرز فنخرج به زرعا تاکل منه انعامهم وانفسهم ( السجدة – 27)

12- انزل من السماء ماء فانبتنا فیها من کل زوج کریم ( لقمان – 10)

13- وانزل لکم من السماء ماء فانبتنا به حدائق ذات بهجة ( النمل – 60 )

14- یا ایها الناس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقناکم من تراب ثم من نطفة ثم من علقة ثم من مضغة مخلقة وغیر مخلقة لنبین لکم ونقر فی الارحام ما نشاء الى اجل مسمى ثم نخرجکم طفلا ثم لتبلغوا اشدکم ومنکم من یتوفى ومنکم من یرد الى ارذل العمر لکیلا یعلم من بعد علم شیئا وترى الارض هامدة فاذا انزلنا علیها الماء اهتزت وربت وانبتت من کل زوج بهیج ( الحج -   5)

15- ان فی خلق السماوات والارض واختلاف اللیل والنهار والفلک التی تجری فی البحر بما ینفع الناس وما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الارض بعد موتها وبث فیها من کل دابة وتصریف الریاح والسحاب المسخر بین السماء والارض لایات لقوم یعقلون( البقرة - 164)

16- والذی نزل من السماء ماء بقدر فانشرنا به بلدة میتا کذلک تخرجون (الزخرف – 11)

17- و احیینا به بلدتاٌ میتاٌ کذالک النشور (ق-11)

18-  اسقیناکم ماء فراتا( المرسلات-  27)

19- و نسقیه مما خلقنا انعاماٌ و اناسی کثیراٌ ( فرقان- 49)

20 - ثم یخرج به زرعا مختلفا الوانه ثم یهیج فتراه مصفرا( الزمر - 21)

21فاخرجنا به من کل الثمرات ( الأنعام – 99),

22-  فاخرجنا به ازواجا من نبات شتى ( طه - 53)

23- والله خلق کل دابة من ماء( النور -  45)

24- وجعلنا من الماء کل شیء حی ( الأنبیاء -  30)

25-  وهو الذی خلق من الماء بشرا ( الفرقان – 54)

26- الم تر ان الله یزجی سحاباٌ ثم یولف بینه ثم یجعله رکاماٌ فتری الودق یخرج من خلاله و ینزل من السماء من جبال فیها من برد فیصیب به من یشاء و یصرفه من یشاء  ( نور – 43)

27- .....وماکنا عن الخلق غافلین- وانزلنا من السماء ماء بقدر فاسکناه فی الارض وانا على ذهاب به لقادرون

28- ...هذا عذب فرات و هذا ملح اجاج و جعل بینهما برزخاٌ . حجراٌ محجوراٌ( فرقان - 53)

29- بنهما برزخ لایبغیان ( رحمن – 53)

30- ا ن فی ذلک لایات لقوم یعقلون – ( الروم – 24) (البقرة – 164) (الرعد - 4)

31- ان فی ذلکم لایات لقوم یؤمنون ( الأنعام – 99)

32- ان فی ذلک لایة لقوم یسمعون النحل – 65)

33- افلا یبصرون ( السجدة -  27)

34- ان فی ذلک لذکرى لاولی الالباب ( الزمر – 21)

35- الذی جعل لکم الارض فراشا والسماء بناء وانزل من السماء ماء فاخرج به من الثمرات رزقا لکم فلا تجعلوا لله اندادا وانتم تعلمون, ( البقرة – 22)

36- اًاله مع الله بل هم قوم یعدلون (  النمل – 60 (

37- انه على کل شیء قدیر( فصلت – 39)

38- ( ان الله على کل شیء قدیر (  النور – 45)

39- ان الله لطیف خبیر (  الحج – 63)

40- ولکن یرید لیطهرکم ولیتم نعمته علیکم لعلکم تشکرون (المائدة6)

41- ترجمه قرآن مجید –آیت الله مکارم شیرازی

 

42-  Francesca G., ISLAM, WATER CONSERVATION AND PUBLIC  AWARENESS CAMPAIGNS  University of Ca’ Foscari, Venice, Italy. Via X Giornate, 6 41040 Spezzano (Mo), Italy